Музейн хэрэглэгддэг нэр томъёо

Соёлын өв: Түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийг төлөөлж чадах түүх, соёл, урлаг, шинжлэх ухааны ач холбогдол бүхий эд өлгийн болон утга соёлын өвийн зүйлс.

Өв дурсгалыг чухалчлах: Соёлын болон байгалийн өвийн нийгэм соёлын үүргийг нэмэгдүүлж олонд таниулах замаар тэдгээрийн хадгалалт, орчин үеийн соёлд нэвтэрүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа.

Соёлын өвийг хамгаалах: Соёлын өвийг урт хугацаанд хадгалах зорилгоор зориулалтын тусгай орчинг бүрдүүлж хэрэгжүүлэх нэгдмэл үйл ажиллагаа.

Музей: Нийгмийн хөгжилд үр нөлөө үзүүлэх, олон нийтэд нээлттэй, байнгын үйл ажиллагаатай, хүнийг гэгээрүүлэх, оюуны хэрэгцээг хангах зорилгоор хүн түүний амьдрах орчинтой холбоотой бодит гэрч болох зүйлийг цуглуулах, хадгалах, судлан шинэлэх, дэглэн үзүүлэх, сэргээн засварлах, сурталчлах үйл ажиллагаа явуулдаг ашгийн төлөө бус соёлын байгууллага.

Музейг удирдах байгууллага: Музейд бүрэн эрхийг нь олгож, бодлого, санхүүжилтийг нь шууд харъяалан удирдаж байгаа соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага.

Музейн удирдлага: Музейн өдөр тутмын, байнгын үйл ажиллагааг удирдан, зохицуулах зорилгоор холбогдох дээд байгууллагаас томилогдсон захирал түүний дэргэдэх зөвлөл.

Сан хөмрөг: Музейгээс цуглуулан бүрдүүлж, бүртгэж, хадгалж байгаа гарал үүсэл, бүтсэн эд, хийсэн арга, цаг хугацаагаар ялгаатай, байгаль, түүх, соёл, урлаг, шинжлэх ухаан, музейн ач холбогдол бүхий төр, нийгэм, байгалийн түүх, ард түмний эдийн болон оюуны соёлын өвийн бодит ба бодит бус дурсгалт зүйлсийн цогц бүрдэл, Монгол улсын үндэсний эрхэм баялаг.

Сан хөмрөгийн үндэс: Нийгмийн болон байгалийн үйл явдал, үзэгдлийг баримтжуулах чадвартай, анх байсан ахуйгаас нь салгаж авсан байгалийн болон түүх, соёлын дурсгалт зүйлс юм.

Сан хөмрөгийг иж бүрдүүлэлт: Салбарын шинжлэх ухаан, музей судлалын арга барилын зарчимд тулгуурлан зорилго чиглэлтэй, дэс дараалсан төлөвлөгөөтэйгөөр, музейн зүйлийг илрүүлж цуглуулан музейн цуглуулгыг бүрдүүлэх, нэмэгдүүлэх үйл ажиллагаа юм. Музейн сан хөмрөгийн бүрдүүлэлт нь музейн үүрэг, сан хөмрөг бүрдүүлэх эрдэм шинжилгээни төлөвлөлтөөс хамааран хэрэгжих зорилтот үйл ажиллагаа болдог.

Сан хөмрөгийн хадгалалт: Музейн үнэт зүйлсийг бүрэн бүтэн байлгах, тэдгээрийг гэмтэх, муудах, хуглайд алдахаас хамгаалах, цуглуулгыг үзүүлэх, судлахад тааламжтай нөхцлийг бий болгоход чиглэдэг.

Сан хөмрөгт авах: Эд өлгийн зүйлийг сан хөмрөгт албан ёсоор авч, музей эзэмших эрхийг баталгаажуулах явцыг хэлнэ. 

Сан хөмрөгийн ангилал: Сан хөмрөгийн эд өлгийн зүйлийг ижил төстэй болон ялгаатай талаар нь буюу он цаг, газар зүй, нэр, сэдвийн дагуу эмхэлсэн зохион байгуулалтыг хэлнэ. Ангилал нь тухайн ангиллаар байхгүй үзмэр, эд зүйлийг тодруулж өгөх ач тустай.  

Үндсэн сан хөмрөг: Музейн төрөл чиглэлд тохирсон эд өлөгийн зүйлсийг багтаасан сан хөмрөг.

Сан хөмрөгийн систематизаци: Ангиллын үндсэн дээр картлан төрөлжүүлж каталог бий болгоно.

Музейн эд өлгийн зүйл: Музейн үнэ цэнэ (эрдэм шинжилгээний, түүхэн, уран сайхны зэрэг) нь тогтоогдсон, оршин байсан газраас нь музейд авчирч, эрдэм шинжилгээ, техникийн хувьд боловсруулан цуглуулгад авсан эд зүйлийг хэлнэ. Мөн соёлын болон байгалийн хөдөлгөөнт эд зүйл, мэдлэг болон сэтгэл хөдлөлийн үүсвэр, музейн цуглуулгаар бий болгосон зүйлс ба нийгмийн ухамсарт мэдээлэл өгөх сайны үнэ цэнийг агуулж байдаг.

Музейн эд зүйлийн ангилал: Музейн сан хөмрөгийн эрдэм шинжилгээний үүднээс зохион байгуулах, музейн үзмэр, эд өлгийн зүйлийг түүх соёлын болон хууль, эрх зүйн ач холбогдлыг тэмдэглэх аргачлал, мөн тэдгээрийг хадгалах, ашиглах, судлахад дээд зэргээр судлах нөөцийг бий болгох. Музейн эд зүйлийн ангилалд эд зүйлийн хэв шинж, зүйл хэлбэр хоорондын зүй тогтолын уялдаа тодорно. Эд зүйлийн хэв шинж нийгэм соёлын мэдээллийг кодчлох замаар тодорхойлно.

Дурсгал(итал.memoruale, лат. memorialis) Дурсгалын, түүхэн үйл явдлын газарт эсвэл алдартай хүний амьдрал уран бүтээлд зориулан босгосон уран барилгын чуулган. Дурсгалт уран барилгын нийлэмж зохицол, тэр дундаа цэнгэлдэх, цэцэрлэгт хүрээлэн, жижиг уран барилгууд, сүрлэг уран барилгууд тооцогдоно. Дурсгалын зүйлд музей, шүтлэгийн байгууламжууд (сүм дугана, цаг, цамхаг) оршуулга зэрэг газрууд орно.

Үзмэр: Үзүүллэгийн харилцан идэвхтэй үйлчлэл бүхий хэсэг бөгөөд оюуны эрэлт хэрэгцээ, мэдээллийн эх сурвалж болох, хүний сэтгэл хөдлөлийг үүсгэгч соёлын өв.

Үзмэрийн хуулбар: Олшруулах зорилгоор дахин дууриалган хийсэн, эсвэл эх зүйлд холбоо хамаарал бүхий орлуулж болохын хувьд үндсэн сан хөмрөгт бүртгэгдэнэ.

Сэргээн засварлах: Үзмэрийг сэлбэх, сэргээн засварлах, нөхөн сэргээх, анхны дүр төрхөд нь оруулах, эвдрэл хуучралтыг зогсоох, хамгаалах зорилгоор явуулах мэргэжлийн үйл ажиллагаа.

Цуглуулга: Шинжлэх ухаан, нийгмийн хөгжилд туслах зорилгоор музейд цуглуулан хадгалж, мэдээлэл, мэдлэгийн эх сурвалж болгон түгээн дэлгэрүүлэхэд ашиглах шинжлэх ухаан, байгаль, түүх, соёл, урлагийн үнэт дурсгалт зүйлсийн цогцолбор.

Үзүүллэг: Музей сан хөмрөгтөө байгаа цуглуулгаас дизайн, гоо зүйн шаардлагын түвшинд шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тодорхой агуулгыг илэрхийлэн тайлбар танилцуулгатай нийтэд дэлгэн үзүүлэх ажиллагаа.

Үзүүллэгийн үндсэн чиглэл: Музейн зорилго, сэдвийн дагуу үзүүллэгийн шинжлэх ухааны үндэслэл бүхий агуулга, уран сайхны шийдлийг тодорхойлсон баримт бичиг.

Сан хөмрөгийн бүртгэл: Музейн сан хөмрөг ба судалгааны үр дүнг музей эзэмших эрхийг хуулиар баталгаажуулахад чиглэгдсэн сан хөмрөгийн ажлын чиглэлийг хэлнэ. Музейн бүртгэлд эд зүйлийн цуглуулгын менежментийн тухай үндсэн мэдээлэл, түүний дотор тоо бүртгэл, аюулгүй байдал, хадгалалт хамгаалалтад шаардлагатай мэдээлэл тусгагддаг.

Сан хөмрөгийн баримтжуулалтын баримт бичиг: Музейн эд зүйлийн шинж чанарыг илрүүлэн, шинжлэх ухаан, эдийн болон оюуны соёлын түүхтэй харилцан холбогдох байдлыг илэрхийлсэн тодорхойлолт, гарал үүсэл, хадгалалтын байдал, сэргээн засварлалт, байршил болон бусад холбогдох мэдээлэл  агуулагдана.

Сан хөмрөгийн баримтжуулалтын баримт бичиг нь тоо бүртгэлийн баримт бичгээс илүү өргөн ойлголт бөгөөд тоо бүртгэлийн баримт бичгээс гадна ангиллын схем, каталог, картын сан, заагч, тодорхой үзмэр, цуглуулгын нэг сэдэвт зохиол, өгүүлэл зэрэг судалгаа, нэмэлт мэдээллийн хавтас хувийн хэрэг (захиа, сонингийн хайчилбар, сэргээн засварласан баримт, гэрэл зураг, малтлагын тэмдэглэл) орно. Энэхүү баримт бичгийг үзүүллэг, тайлбар бэлтгэх, сан хөмрөгийн судалгаа хийх зэрэгт ашиглана.

Баримтжуулалт: Аливаа эд зүйл буюу цуглуулгад хамааралтай мэдээллийг цаасан болон цахим тээгч дээр буулгах, бүртгэх үйл явцыг хэлнэ.

Ерөнхий бүртгэл: Музейн сан хөмрөгт орж байгаа бүх зүйлд хөтлөгдөх үзмэрийн шинжлэх ухаан, соёл, музейн ач холбогдлыг тодорхойлон бүртэх, хадгалах ажлын эх үндэс нь бөгөөд өмчлөгчийг төлөөлж музей эзэмшигч болохыг баталгаажуулсан хууль эрх зүйн баримт үндсэн баримт бичиг мөн.

Сан хөмрөгт авсан бүртгэлийн дугаар: Эд өлгийн зүйлийн сан хөмрөгт оруулахад дэс дараалуулан өгөх дугаар. Эд өлгийн зүйл сан хөмрөгөөс хасагдсан тохиолдолд уг дугаарыг дахин хэрэглэхгүй.

Үзмэрийн хувийн дугаар: Эд өлгийн зүйл болон цуглуулгад музейн сан хөмрөгт хүлээн авсан дэс дарааллаар хувийн дугаар өгч Ерөнхий бүртгэлд бүртгэх ба хувийн дугаар нь музейн өмчлөл, эзэмглийн эрхийн баталгаажуулахаас гадна бүртгэл-мэдээллийн санчийн сан хөмрөгийн бүртгэх, хянах хэрэгсэл болно.

Эрдэм шинжилгээний төрөлжсөн бүртгэл: Музейн эд өлгийн зүйлийг судлан төрөлжүүлж, эрдэм шинжилгээний тодорхойлолт бүхий мэдээлэл бичсэн бүртгэлийг хэлнэ.  

Эрдэм шинжилгээний тодорхойлолт: Эд өлгийн зүйлийн гарал үүсэл, шинж төлөвийг дэлгэрүүлэн тодорхойлсон  эрдэм шинжилгээний тодорхойлолт

Эрдэм шинжилгээний каталог: Илүү бүрэн, гүйцэт мэдээлэл бөгөөд түүнд эд зүйлийн түүхэн ач холбогдлын тухай нэмэлт мэдээлэл байна.  

Музейн эд зүйл, үзмэрийн мэдээллийн чадамж: Музейн үзмэр, эд өлгийн зүйлийн нүдэнд харагдах бүхийл л мэдээлэл, мөн далд мэдээллийг хэлнэ.

Музейн сан хөмрөгийн улсын каталог: Улсын чанартай бүх музейн үзмэр эд өлгийн зүйл, цуглуулгаын тухай мэдээ баримт. Энэхүү каталогид зөвхөн соёлын хүрээнд үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлдэг улсын бүхий л байгууллага хамрагдана.

Каталог: Сан ба үзмэрийн талаар мэдээллийг шуурхай олоход зориулагдана. Хэвлэгдсэн карт хэлбэрээр ба компьютерт хийгдсэн байна.

Мэдээллийн индекс гэдэг ойлголтод картын сан, ангиллын схем, цувралын индекс гэсэн зүйлүүд багтана.

Индекс:Мэдээллийг түргэн шуурхай, зөв дамжуулах, эх сурвалжаас олох зорилгоор сан хөмрөгийн бүртэл, үзмэрийн байршил зэргийг таних тэмдэг, үсгээр тэмдэглэхэд зориулагдана.

Картын сан нь: Үзмэрийн картыг тодорхой дарааллаар байрлуулан ангилж, системчлэн цэгцэлж, сан хөмрөг, эд өлгийн зүйлийг судлах, тодорхойлох, уялдаа холбоог илрүүлэх, ашиглах, шуурхай олоход зориулагдсан хайлт ашиглалтын тогтолцоо юм. Музейн эд өлгийн зүйлийн талаарх аливаа мэдээллийг авахын тулд ангиллын схем ба картын тогтолцоо хийнэ. Энэ тогтолцоог бий болгох ажлыг каталогжуулалт гэнэ. Ангиллын схемд картын санг үүсгэх зарчмыг тодорхойлж, ангиллын нэгжүүдийг бий болгоно. Ангиллыг схемчилж зураг маягаар буюу жагсаалт маягаар хийж болно. Тодорхой индекс тэмдэглэгээгээр хуваагдал бүрийг ангилалд тэмдэглэж, хуваагдал хоорондын харьцаа, хамаарлыг харуулна. Үүний тусламжтайгаар картыг санд байрлуулна.

Картын сангийн тогтолцоо нь цэгцтэй мэдлэгийг бий болгодог бөгөөд төрөл бүрийн заагч каталог, цуглуулгын каталог, үзэсгэлэнгийн каталог, лавлах, хөтөч танилцуулга хэвлүүлэн эрдэм шинжилгээний эргэлтэд оруулах бололцоо олгодог.  

Код: Тэмдэг тэмдэгтийн нийлэмж бөгөөд мэдээлэл үүсгэх, дамжуулах, хадгалахын тулд тэмдэгтүүдийн (тоо, үсэг) тогтсон дүрмийн дагуу нэгтгэн үүсгэсэн цогц юм.

Музей судлалд уг нэр томъёог музейн үзэгч ба үзүүллэгийн хоорондын харилцааны явцад хэрэглэгдэх үзүүллэг зохион байгуулалтын дүрэм гэж ойлгоно. Код нь музейн хэлний бүрэлдэхүүн хэсэг юм.

Музейн үйл ажиллагааны мэдээллийн технологи: Цуглуулга, хадгалах, мэдээллийн бий болгох ажлыг хангадаг шинжлэх ухаан техникийн хүчин зүйлс, нөөц, арга зүй мөн эдгээрийн музей ба музейгээс гадна орчинд оршин тогтнож буй хэлбэр.

Мэдээллийн технологи нь гар ажиллагааг багасгах, мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах, эрэл хайлтын үр дүнтэй болгох (сан хөмрөгийн цахим хэлбэрт оруулах, музейн мэдээллийн цахим сан бий болгох), музейн үзүүллэгийг харилцааны болон мэдээлэл дамжуулах байдлыг нэмэгдүүлэх, түүнчлэн тоо үзүүлэлтээр өв дурсгалыг хадгалах зэрэгт чиглэсэн байна.